Η Αρχαία Αμβρακία και το Δεσποτάτο της Ηπείρου!

Στο δρόμο του Αώου! Μέρος 13^ο (τελευταίο)

(συνέχεια από Νερά της Ηπείρου!) 

29-30 Οκτωβρίου 2023

 

Ήτανε το 1980, όταν τελειώνοντας τη βασική μου εκπαίδευση στο στρατόπεδο της Κορίνθου, μου έδωσαν ειδικότητα στο υγειονομικό και με έστειλαν για τη σχετική εκπαίδευση στη Άρτα. Είχα περάσει πολλές φορές απ’ έξω πηγαίνοντας για Γιάννενα, αλλά μέσα δεν είχα μπει ποτέ. Κατά τη διάρκεια εκείνου του Απρίλη, στις εξόδους μου περπάτησα αρκετά την πόλη και μου είχαν αφήσει τις καλύτερες εντυπώσεις και ο τόπος και οι άνθρωποι.

43 χρόνια πέρασαν και αν και έχουμε σταματήσει κάποιες φορές στο διάσημο γεφύρι της για να το δούμε ή να πιούμε ένα καφέ, δεν είχαμε αξιωθεί να ξαναπερπατήσουμε στην πόλη, για την οποία είχα διαβάσει τα καλύτερα για τις παρεμβάσεις που είχαν γίνει τα τελευταία χρόνια. Θέλαμε να επισκεφτούμε και κάποια από τα εμβληματικά της μνημεία, που τότε δεν τα είχα επισκεφτεί. Ευκαιρία λοιπόν. Γι αυτό και βάλαμε δύο διανυκτερεύσεις στην περιοχή κατά την επιστροφή μας.

Ξημέρωσε Κυριακή με καταπληκτική λιακάδα, μέρα που αφιερώσαμε στην Άρτα.

Η Άρτα ιδρύθηκε το 625π.Χ. με το όνομα Αμβρακία. Το 295π.Χ. γίνεται βασιλιάς ο Πύρρος Α΄ και η Αμβρακία έφτασε στη μέγιστη ακμή της σαν πρωτεύουσα του βασιλείου του. Το 168π.Χ. οι Ρωμαίοι την καταλαμβάνουν και τη λεηλατούν μεταφέροντας πολλούς θησαυρούς της στη Ρώμη. Το 31π.Χ. μεταφέρουν όλο τον πληθυσμό της στη Νικόπολη και η πόλη σχεδόν ερημώνεται για περίπου 1000χρόνια. Περί το 1000μ.Χ. «ξαναγεννιέται» με το όνομα Άρτα, αυτή τη φορά.

Όταν το 1204 οι σταυροφόροι της Δ΄ σταυροφορίας διαλύουν τη Βυζαντινή αυτοκρατορία, τρία διάδοχα κράτη εμφανίζονται. Το ένα από αυτά είναι το Δεσποτάτο της Ηπείρου, που φτιάχτηκε από τον Μιχαήλ Α΄ Κομνηνό Δούκα, το οποίο στη μέγιστη ακμή του έφτανε από το Δυρράχιο της Αλβανίας μέχρι και νότια της Πάτρας και από το Ιόνιο μέχρι και τη Θεσσαλία.

Σε όλη αυτή τη χρονική περίοδο η πόλη πλουτίστηκε με μνημεία, πολλά εκ των οποίων διατηρούνται ή κείτονται σε ερείπια. (περισσότερα εδώ)

Αφήσαμε το αυτοκίνητο κοντά στο κάστρο, στο οποίο όμως δεν πήγαμε.

Περάσαμε από τον ναό του Αγ. Νικολάου, του 1930

με την όμορφη πλατεία του και λίγο μετά

από τον Άγ. Βασίλειο της Αγοράς, βυζαντινό ναό του 13^ου ή 14^ου αι.

με τα πολύ ενδιαφέροντα πλαϊνά με την γεωμετρική διακόσμηση με χρωματιστά πλακίδια.

Τα στενά της παλιάς πόλης είναι πολύ ατμοσφαιρικά.

Λίγα μέτρα πιο κάτω είναι ο βυζαντινός ναός της Αγίας Θεοδώρας, πολιούχου της Άρτας.

Η Θεοδώρα (1210-1280) ήταν σύζυγος του Δεσπότη Μιχαήλ Β΄ Κομνηνού Δούκα και η οποία ίδρυσε τον συγκεκριμένο ναό προς τιμή του Αγίου Γεωργίου. Αυτοεξορίστηκε για ένα διάστημα και μετά το θάνατο του Μιχαήλ αποσύρθηκε για το υπόλοιπο της ζωής της σε αυτόν τον ναό, ο οποίος εκείνα τα χρόνια ήταν μέρος μονής. Σε αυτόν βρίσκεται και ο τάφος της.

Αργότερα μετονομάστηκε σε ναό της Αγίας Θεοδώρας. Είναι επισκέψιμος και ήταν ανοικτός.

Περάσαμε από μια καμάρα

και βρεθήκαμε στην πλατεία μπροστά από τον ναό.

Η καμάρα αυτή είναι γνωστή στους ντόπιους σαν «Δόξα» και είναι ότι απέμεινε από τον περίβολο του μοναστηριού του 13^ου αι.

Αρχιτεκτονικά ο ναός έχει μεγάλο ενδιαφέρον με νάρθηκα και εξωνάρθηκα.

Εσωτερικά οι κίονες έχουν κιονόκρανα που πιθανά προέρχονται από την αρχαία Νικόπολη

και τοιχογραφίες που έγιναν σε διάφορες φάσεις από τον 13^ο ως και τον 18^ο αι.

Μπαίνοντας αριστερά είναι ο μαρμάρινος τάφος της βασίλισσας-αγίας. Αν και δεν είναι ο αρχικός, που είχε υποστεί πολλές ζημιές, έχει κατασκευαστεί με νεώτερα υλικά, που όμως έχουν ενσωματώσει δύο πλάκες του 13^ου αι.

Αυτή που βλέπει προς το ναό με ρόδακες, ανθέμια και δράκους, δυτικότροπης τεχνοτροπίας

και αυτή που βλέπει προς τον νάρθηκα με τη παράσταση της αγίας και του γιου της και δύο αγγέλων εκατέρωθεν.

Μπήκαμε, είδαμε όλα αυτά τα υπέροχα και βγήκαμε να συνεχίσουμε. 

Πολύ κοντά, ούτε 200μ προς τα ανατολικά είναι ένα τζαμί. Όπως τα περισσότερα οθωμανικά μνημεία στον τόπο μας (να μην πω πολλά από τα μνημεία γενικότερα) είναι και αυτό σε κατάσταση, που μόνο θλίψη μπορεί να φέρει. Είναι το Τζαμί Φεϋζούλ, που πήρε το όνομά του από τον κτήτορά του, κάποιον Φεϋζούλλαχ. Αν και δεν γνωρίζουμε το χρόνο που κτίστηκε, αυτό μάλλον έγινε τον 15^ο αι.

Συνεχίσαμε προς τα νότια και φτάσαμε στην πλατεία Κιλκίς

και από εκεί μπήκαμε στο πεζοδρομημένο κέντρο της πόλης για να φτάσουμε

στο Μικρό Θέατρο της Αμβρακίας.

Θεωρείται το μικρότερο αρχαίο θέατρο που έχει αποκαλυφθεί και κατασκευάστηκε στα χρόνια του Πύρρου (4^ος-3^ος αι π.Χ.). Στο χώρο γίνονται έργα και είναι γεμάτος με οικοδομικά εργαλεία και υλικά.

Κοντά εκεί βρίσκονται και τα ερείπια του Ναού του Απόλλωνα, που φαίνεται να χτίστηκε γύρω στο 500π.Χ. Ο Απόλλωνας ήταν ο προστάτης θεός της Αμβρακίας.

Γυρίσαμε στην πλατεία Κιλκίς στην οποία είναι

το άγαλμα του έφιππου Πύρρου, έργο του Στέλιου Τριάντη (1997) 

Εκεί, στη σκιά και τη δροσιά, κάτσαμε για ένα αναψυκτικό και για να πάρουμε μιαν ανάσα.

Περίπου 200μ νοτιότερα βρίσκεται το δεύτερο, μετά το γεφύρι, πιο εμβληματικό μνημείο της πόλης, η Παρηγορήτισσα (Ευαγγελισμός της Θεοτόκπου)

Πρόκειται για το καθολικό μεγάλης μονής που φτιάχτηκε τον 13^ο αι από το δεσπότη της Ηπείρου Νικηφόρο Κομνηνό Δούκα και τη σύζυγό του Άννα Παλαιολογίνα.

Από το μοναστήρι σώζονται επίσης 16 κελιά

και η Τράπεζα, δηλ, η τραπεζαρία. Χτίστηκε σε έναν αρκετά πρωτότυπο τύπο,

ενώ το χαρακτηριστικό του στοιχείο είναι το πρωτότυπο σύστημα στήριξης του τρούλου, το οποίο, από όσο γνωρίζουμε, δεν έχει εφαρμοσθεί σε άλλα βυζαντινά μνημεία. Έχει έναν κεντρικό και τέσσερεις μικρότερους τρούλους.

Στο εσωτερικό θα δούμε κάποιες τοιχογραφίες, φτιαγμένες σε διάφορες εποχές (16^ος-18^ος αι), κάποιες σε καλύτερη και κάποιες σε όχι τόσο καλή κατάσταση.

Τοιχογραφίες κυρίως αγίων,

αλλά και παραστάσεων όπως η Ανάσταση του Χριστού και η Κοίμηση της Θεοτόκου.

Πολύ ενδιαφέροντα είναι τα ψηφιδωτά του τρούλου (Παντοκράτορας και Προφήτες) φτιαγμένα την ίδια εποχή  με το ναό.

Το τέμπλο είναι κτιστό και αντικατέστησε το αρχικό μαρμάρινο. Σημαντικές είναι οι δεσποτικές εικόνες της Παναγίας και του Χριστού.

Κοντά στην εικόνα του Χριστού, υπάρχει ξυλόγλυπτο προσκυνητάρι με την εικόνα της Παναγίας «Παρηγορίτζας», η οποία σύμφωνα με επιγραφή «ανακαινίστηκε το 1792».

Στο πάτωμα και στους τοίχους βλέπουμε σκόρπια κάποια απομεινάρια από την ανάγλυφη διακόσμηση που υπήρχε.

Βόρεια και νότια υπάρχουν δύο παρεκκλήσια (των Ταξιαρχών και του Πρόδρομου) και δυτικά νάρθηκας (περισσότερες πληροφορίες εδώ).

Η επίσκεψη σε αυτό το εξαιρετικό βυζαντινό μνημείο είναι εμπειρία και τη συνιστώ ανεπιφύλακτα. 

Βγήκαμε και άφησα τη Σοφία σε μια σκιά για να πάω να φέρω το αυτοκίνητο.

Φτάνοντας κατάλαβα ότι ακριβώς απέναντι βρίσκεται το ερειπωμένο πια «Αρχοντικό Παπακώστα» του 19^ου-20^ου αι., ένα ιστορικό κτίριο της πόλης, που αν και έχει κριθεί διατηρητέο έχει αφεθεί στη μοίρα του μέχρι να καταρρεύσει τελείως (πράγμα που φυσικά δεν θα πρέπει να γίνει για κανένα λόγο).

Πήρα τη Σοφία από την Παρηγορήτισσα και ξεκινήσαμε να πάμε για φαγητό στο χωριό Βλαχέρνα, όπου είχαμε ακούσει για ένα καλό εστιατόριο. Tαυτόχρονα θα βλέπαμε άλλο ένα Βυζαντινό μνημείο. Το χωριό βρίσκεται περίπου 6χμ βορειοανατολικά της Άρτας, στην άλλη μεριά του ποταμού Άραχθου. Για να φτάσουμε περάσαμε πάνω από το φράγμα Πουρναρίου στον Άραχθο, που σχηματίζει την ομώνυμη τεχνητή λίμνη.

Το χωριό έχει πάρει το όνομά του από το ναό του 10^ου–13^ου αι Παναγία της Βλαχέρνας, που αρχικά υπήρξε καθολικό μοναστηριού. Τρίκλιτη βασιλική με τρεις τρούλους, με το μεσαίο κλίτος και τον τρούλο του υπερυψωμένα σε σχέση με τα άλλα δύο και νάρθηκα με δύο εισόδους

(βόρεια

και νότια). Από το μοναστήρι διατηρούνται αναστηλωμένα δύο ακόμα κτίρια.

Αυτό που είναι απέναντι από τη νότια πλευρά του ναού ήταν κελιά και για ένα διάστημα φιλοξένησε το σχολείο του χωριού.

Το άλλο απέναντι από τη δυτική πλευρά του ναού είχε αποθηκευτικούς χώρους και χώρους φιλοξενίας.

Σήμερα σε αυτό το χώρο υπάρχει μια έκθεση με φωτογραφίες και πληροφορίες για το μοναστήρι και το ναό.

Μπήκαμε, από την πύλη που είναι από τη βορεινή πλευρά, σε ένα κήπο γεμάτο λουλούδια. Αφού περιηγηθήκαμε στο χώρο εξωτερικά του ναού μπήκαμε και σ’ αυτόν.

Το ξύλινο τέμπλο έχει αντικαταστήσει το ανάγλυφο μαρμάρινο που καταστράφηκε στην τουρκοκρατία. Κομμάτια του αρχικού ενσωματώθηκαν στη μεταγενέστερη τροποποίηση των θυρών του νάρθηκα σαν υπέρθυρα και παραστάδες.

Υπάρχουν αρκετές τοιχογραφίες του 13^ου αι.

Άλλες έχουν σαν θέμα τους αγίους

αλλά οι περισσότερες εικόνες της ζωής του Χριστού,

κυρίως από τα πάθη.

Στο νάρθηκα υπάρχουν επίσης τοιχογραφίες του ίδιου αιώνα, αλλά λίγο μεταγενέστερες από αυτές του ναού.

Εδώ έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον η Λιτανεία της εικόνας της Παναγίας της Οδηγήτριας, μια μοναδική, κοσμικού χαρακτήρα απεικόνιση της πάνδημης, λαμπρής τελετής που γινόταν κάθε Τρίτη στην Κωνσταντινούπολη.

Κάποιοι από τους κίονες είναι ζωγραφισμένοι,

ενώ υπάρχουν δύο μαρμάρινες σαρκοφάγοι, στις οποίες εικάζεται πως είχαν ταφεί ο Δεσπότης του δεσποτάτου Μιχαήλ Β΄ Δούκας και οι δύο γιοι του.

Από το αρχικό δάπεδο έχουν σωθεί ελάχιστα με κυριότερο το ψηφιδωτό κομμάτι στο κεντρικό κλίτος.

Βγήκαμε από το μνημείο και πήγαμε για φαγητό. Αμ δε! Ήταν μια λαμπρή Κυριακή και όλη η Άρτα ήταν έξω. Έτσι έπρεπε να περιμένουμε τουλάχιστον για 30-45 λεπτά. Αποφασίσαμε να γυρίσουμε στην Άρτα να βρούμε να φάμε, κάτι όχι και τόσο εύκολο. Όλα ή σχεδόν όλα ήταν κλειστά. Σε μια πιο ακριανή συνοικία κάτσαμε σε ένα γυράδικο και φάγαμε αρκετά καλά.

Η Άρτα δεν μας απογοήτευσε. Το αντίθετο θάλεγα. Υπήρξε πρωτεύουσα δύο βασιλείων, ενός αρχαίου και ενός βυζαντινού και κοσμήθηκε με πλούσια κτίσματα. ‘Όμως αφ’ ενός οι καταστροφές από τους Ρωμαίους και αφ’ ετέρου το γεγονός πως η τωρινή πόλη είναι χτισμένη πάνω στην αρχαία δεν επέτρεψαν στην Άρτα να αναδείξει τη μεγαλοπρέπειά της. Τα μνημεία όμως που διασώθηκαν είναι αδιάψευστοι μάρτυρες αυτής της μεγαλοπρέπειας. Δεν μπορέσαμε να δούμε όλα όσα θα θέλαμε και γι αυτό δίνουμε και άλλο ραντεβού με την πόλη στο μέλλον.

Απόγευμα γυρίσαμε στο δωμάτιό μας. Η Σοφία ξάπλωσε, ενώ εγώ πήρα ένα καφέ από το μπαρ και έκατσα στο υπολογιστή. Δεν ξαναβγήκαμε εκείνη τη μέρα. Την επομένη είχαμε αναχώρηση.

 

Το επόμενο πρωί, μετά το πρωινό φορτώσαμε και πριν φύγουμε για το σπίτι μας κάναμε μια τελευταία βόλτα στη Φιλιππιάδα

για μερικές ακόμα εικόνες,

όπως το Δημαρχείο με το ενδιαφέρον ρολόι.

Η τελευταία εικόνα του ταξιδιού μας ήταν δυο υπέροχα, αλλά κάπως θλιμμένα ματάκια εκεί που κάτσαμε με τους φίλους μας για φαγητό στο Κάτω Καστρίτσι κοντά στο Ρίο.

Λίγες ώρες αργότερα, στο σπίτι μας, τελείωσε ένα πολύ ωραίο ταξίδι δύο εβδομάδων στην Ελλάδα και την Αλβανία. Υπέροχα τοπία, βουνά, ποτάμια, λίμνες και μοναδικά χωριά. Δυστυχώς σχεδόν έρημα.

Τελειώνοντας πιστεύω πως για άλλη μια φορά επιβεβαιώθηκα πως «Σαν την Πίνδο δεν έχει»! Νάμαστε καλά να ξαναπάμε.

 

θα χαρώ να διαβάσω τα σχόλιά σας