15-16 Μαΐου 2012
-Τι ψοφόκρυο είναι αυτό; Που ήρθα μανούλα μου; Πως επιβιώνουνε εδώ πάνω; Καλά δεν ήμουν στο Παρθένι; Έστω και αν αισθανόμουν εξόριστος κι εγώ.
Ήταν 14 του Φλεβάρη (δεν είχε ακόμα υιοθετηθεί ο ξενέρωτος, εισαγόμενος «άγιος» που ξετρελαίνει κοριτσόπουλα και κάνει τους εμπόρους να τρίβουν τα χέρια τους). Στο τρένο από τη Λάρισα και μετά έβγαζα και φόραγα όσα ρούχα είχα. Φτάνοντας στην Κοζάνη ο στρατιωτικός μου σάκος είχε μείνει ο μισός και εγώ είχα γίνει διπλός!! Όταν όμως κατέβηκα από το λεωφορείο στην Καστοριά και είδα τη λίμνη παγωμένη, πάγωσε μέχρι και το αίμα μου!
Δέκα μήνες μετά, παραμονές των Χριστουγέννων, με το απολυτήριο στο χέρι, χωρίς δραχμή στην τσέπη, αλλά τρισευτυχισμένος που επιτέλους τέλειωσε ο εφιάλτης που ακούει στο όνομα στρατιωτική θητεία, αποχαιρέτησα την Καστοριά, δίνοντας υπόσχεση στον εαυτό μου να γυρίσω κάποτε και να απολαύσω τις ομορφιές αυτού του τόπου που είναι πολλές. Στους δέκα αυτούς μήνες είχα δει πολλά και όμορφα (αρνούμαι να θυμάμαι τα άσχημα, που δεν ήταν και λίγα)!
Πέρασαν τα χρόνια, ταξίδεψα στη μισή Ευρώπη και στην Καστοριά δεν αξιώθηκα να πάω. Όπως δεν αξιώθηκα να πάω και στη Λέρο, τον άλλο τόπο που «στοίχειωσε» τα νεανικά μου χρόνια: Στα χρόνια αυτά, 31 συναπτά, έκανα οικογένεια, δούλεψα στην εκπαίδευση για 30 απ’ αυτά και, συνταξιούχος τώρα πια, ήρθε η ώρα να πραγματοποιήσω, τουλάχιστον, τη μια από τις υποσχέσεις εκείνης της εποχής.
(Όταν προγραμματίζαμε αυτό το ταξίδι, έτυχε να έρθει στο email μου μια προσφορά για Καστράκι Τρικάλων (Μετέωρα δηλ.) και είπαμε να συνδυάσουμε τους δύο προορισμούς. Πρώτα πήγαμε λοιπόν στα Μετέωρα για δύο μέρες http://disaki.blogspot.gr/2012/09/13-14-2012.html και στη συνέχεια ανηφορίσαμε για Δυτική Μακεδονία).
Εισαγωγή στην Ιστορία και την πραγματικότητα!!
Φεύγοντας από το Καστράκι προγραμμάτισα το GPS για την Αιανή της Κοζάνης, όπου ο φίλος ο Κώστας, αρχαιολόγος του τοπικού μουσείου μας περίμενε για ξενάγηση. Για λόγους που μόνο ο Θεός αυτών των ηλεκτρονικών μαραφετιών ξέρει, η διαδρομή μας ήταν μέσα από όλα τα χωριά της περιοχής και μας έφερε στην Αιανή, από άλλη τελείως μεριά από αυτή που υπολόγιζα. Τουλάχιστον τα τοπία που περάσαμε ήταν πάρα πολύ όμορφα (και πολύ «βουκολικά»!).
Το έχει η μοίρα κάποιων τόπων να ζουν στη σκιά κάποιων «αδελφών» τους με μεγαλύτερη ακτινοβολία, φυσική ή τεχνητή. Φυσικά το ίδιο ισχύει και με τα μνημεία, τους αρχαιολογικούς χώρους ή τα μουσεία. Έτσι στη Στερεά η Αθήνα με την Ακρόπολη και οι Δελφοί επισκιάζουν κάθε άλλο αρχαιολογικό χώρο ενώ το ίδιο συμβαίνει στην Πελοπόννησο με τις Μυκήνες, την Επίδαυρο και την Ολυμπία. Φυσικά όχι ότι δεν αξίζουν την πρωτοκαθεδρία, αλλά και οι «ελάσσονες» δεν υπολείπονται καθόλου σε αξία. Στη Μακεδονία τώρα όλοι ξέρουν τη Βεργίνα ή το Δίον, άντε και την Πέλλα λόγω των φωτογραφιών στα σχολικά βιβλία, αλλά πόσοι ξέρουν άλλους λιγότερο γνωστούς ή προβεβλημένους χώρους. Πόσοι αλήθεια ξέρουν την Αιανή; Τολμώ να κάνω μια πρόβλεψη και να πω ελάχιστοι. Προσωπικά ήξερα πως στην Αιανή υπάρχει ένας σημαντικός χώρος και ένα αξιόλογο Μουσείο, αλλά ως εκεί. Δεν ήξερα τίποτα παραπάνω. Ετοιμάζοντας το ταξίδι και βάζοντας την Αιανή σε αυτό έψαξα και διάβασα και έτσι άρχισα να καταλαβαίνω μερικά πράγματα. Ήταν όμως η ξενάγηση του φίλου μας του Κώστα που άνοιξε μπροστά στα μάτια μας έναν άλλο κόσμο. Έναν κόσμο που έρχεται από πολύ μακριά. Που ανατρέπει αυτά που μας μάθανε στο σχολείο για την κάθοδο των Δωριαίων και τη σχέση τους με τους Μακεδόνες. Η πλειοψηφία των Ελλήνων ακούγοντας για Μακεδόνες δεν ξέρει τίποτα άλλο από Φίλιππο και Αλέξανδρο. Λες και φύτρωσαν από το πουθενά. Και έρχεται η Αιανή και άλλες ανασκαφές στην ευρύτερη περιοχή της Δυτικής Μακεδονίας (μέρος της Άνω Μακεδονίας των Αρχαίων) για να πάνε όλα αιώνες πίσω. Με τα μοναδικά αμαυρώχρωμα, πτηνόσχημα αγγεία (15ος αι. π.Χ.) των εργαστηρίων της Αιανής, τα καταπληκτικά εδώλια με τον ιδιόμορφο τρόπο που κάθονται, τα Μυκηναϊκά αγγεία, τους τάφους με την υπέροχη ζωφόρο και τόσα άλλα. Τολμώ να πω, χωρίς ίχνος υπερβολής ότι το Αρχαιολογικό Μουσείο της Αιανής είναι σπουδαίο και από τα καλύτερα του είδους του που έχω επισκεφτεί. Και αυτό δεν οφείλεται μόνο στα ευρήματα αλλά και στον τρόπο «στησίματος» και παρουσίασης. Πολλά συγχαρητήρια λοιπόν στη διευθύντρια του Μουσείου κα Γεωργία Καραμήτρου-Μεντεσίδη και τους άξιους συνεργάτες της, όπως ο φίλος μας, για τη σπουδαία δουλειά που έχουν κάνει.
Είναι χαρακτηριστική η αναπαράσταση του δωματίου Γ΄ του λεγόμενου συμβατικά Σπίτι με Σκάλες από την Αρχαία Αιανή των Ελληνιστικών χρόνων
καθώς και η αναπαράσταση του Αρχαίου Αργαλειού. Δυστυχώς μεγάλο μέρος των εκθεμάτων δεν έχουν δημοσιευτεί ακόμα, πράγμα που εξηγεί την απαγόρευση της φωτογράφησης μέσα στο Μουσείο.
Στην υποδοχή του Μουσείου το αντίγραφο της επιτύμβιας στήλης του 4ου αι. π.Χ. (το πρωτότυπο στο Λούβρο), υποδέχεται τους επισκέπτες θερμά, έτσι όπως υποδέχτηκε κι εμάς η κα Καραμήτρου.
Εκτός των άλλων, πραγματικά αξιόλογη είναι η συλλογή των αντιγράφων διαφόρων εκθεμάτων για να μπορούν να τα ψηλαφούν άτομα με προβλήματα όρασης! Φυσικά και η δουλειά που γίνεται στον τομέα των εκπαιδευτικών προγραμμάτων είναι εξίσου σπουδαία. Το δείχνουν και τα σχετικά φυλλάδια του Μουσείου.
Την εκπαιδευτική αποστολή συμπληρώνει η Σαρακατσάνικη καλύβα έξω στην αυλή!!
Με τις τόσες πληροφορίες με τις οποίες μας «βομβάρδισε» ο Κώστας, πέρασε η ώρα και έπρεπε να φύγουμε. Δυστυχώς δεν είχαμε χρόνο για επίσκεψη στην Αρχαία Αιανή και τα Νεκροταφεία. Έτσι έχουμε κι άλλη αφορμή για μια ακόμα επίσκεψη κάποτε. Όχι δηλαδή πως την χρειαζόμαστε! Πολύτιμα «αναμνηστικά», εκτός της ξενάγησης, ήταν και το δώρο του φίλου μας. Μια τσάντα γεμάτη με όλα τα έντυπα, βιβλία και φυλλάδια, που έχει εκδώσει το Μουσείο. Η μελέτη τους θα μας βοηθήσει να κατανοήσουμε καλύτερα τα της ευρύτερης περιοχής και της ιστορίας της.
Φεύγοντας πήραμε μαζί τον Κώστα να τον αφήσουμε στην Κοζάνη πριν συνεχίσουμε εμείς για την Καστοριά.
Στην Κοζάνη κάτσαμε για ένα καφέ, είπαμε ένα σωρό νέα και αφού αποχαιρετιστήκαμε, τον ευχαριστήσαμε και φύγαμε.
Βγήκαμε γρήγορα στην Εγνατία και μερικές δεκάδες χιλιόμετρα μετά βγήκαμε δεξιά στο παρακλάδι της που πάει Καστοριά-Κρυσταλλοπηγή και τέλος Αλβανία. Τι υπέροχος αυτοκινητόδρομος!! Πριν να το καταλάβουμε περάσαμε το Δισπηλιό και φάνηκε η λίμνη με την υπέροχη πόλη απέναντί μας.
Τι εικόνες!!
Βρήκαμε το χωριό Μανιάκοι, που αποτελεί ουσιαστικά προάστιο της πόλης και βρίσκεται λίγες εκατοντάδες μέτρα από το στρατόπεδο στο οποίο πέρασα 10 μήνες από τα νιάτα μου. Εκεί ήταν το ξενοδοχείο μας. Εξαιρετικό!! Ανεβάσαμε τα πράγματα, πήραμε μια ανάσα και ξεκινήσαμε για την πόλη. Το απόγευμα είχε προχωρήσει και όπου νάναι θα νύχτωνε. Ξεκινήσαμε λοιπόν για το μικρό γύρω της λίμνης. Το γύρο δηλαδή της χερσονήσου πάνω στην οποία είναι χτισμένη η πόλη. Αφετηρία μας η νότια πλευρά. Μια πρώτη στάση στην περιοχή της γειτονιάς Ντολτσό, μπροστά στο Αρχοντικό Σκούταρη.
Εντυπωσιακό κτήριο και καλά συντηρημένο. Συνεχίσαμε στον πανέμορφο και καταπράσινο δρόμο πλάι στο νερό μέχρι που φτάσαμε στο συγκρότημα της Μονής της Παναγίας της Μαυριώτισσας. Αν και κλειστό το συγκρότημα είναι υπέροχο.
Οι τοιχογραφίες στους εξωτερικούς τοίχους είναι μοναδικές και πολύ εντυπωσιακές! Κάτσαμε αρκετά, βγάλαμε πολλές φωτογραφίες και συνεχίσαμε. Ο δρόμος ακολουθεί πια τη βορινή όχθη της χερσονήσου. Φάνηκε και πάλι η πόλη από τα βόρεια.
Τρίτη στάση η βόρεια ακτή με το λιμανάκι της. Αφήσαμε το αυτοκίνητο απέναντι από τα απομεινάρια του τείχους του Ιουστινιανού. Εκεί κοντά κάτσαμε και απολαύσαμε υπέροχο φαγητό! Είχε νυχτώσει για τα καλά όταν βγήκαμε. Κουρασμένοι αλλά χορτάτοι από φαΐ και κυρίως εικόνες, μπήκαμε στο αυτοκίνητο και αφού κάναμε μια μικρή βόλτα στη νυχτερινή Καστοριά, γυρίσαμε στο ξενοδοχείο. Ένα μπάνιο, λίγες σημειώσεις για τα της μέρας, λίγο τηλεόραση και ύπνο. Να ξεκουραστεί το κορμί, να τακτοποιηθούν οι εντυπώσεις στο νου, νάναι έτοιμος για μια καινούρια μέρα, για καινούριες εικόνες, καινούρια συναισθήματα ! Καληνύχτα Κυρά της Λίμνης!! Θα τα πούμε αύριο πάλι!
Η Κυρά της Λίμνης!!
Εκεί πάνω στη Δυτική Μακεδονία το νερό είναι πανταχού παρόν και στοιχειώνει κάθε τι! Από την πολύ μακρινή προϊστορία μέχρι τις μέρες μας, το νερό, τρεχούμενο ή στάσιμο, παίζει καθοριστικό ρόλο στην ιστορία και τη ζωή των ανθρώπων της περιοχής. Μικρά ποτάμια που ενώνονται συνεχώς και σχηματίζουν μεγάλες υδάτινες αρτηρίες και πλήθος μικρών και μεγάλων λιμνών κάνουν την περιοχή, ένα τόπο του νερού!!
Μια από αυτές τις λίμνες είναι και η Λίμνη Ορεστιάδα. Η Λίμνη της Καστοριάς δηλαδή. Η περιοχή γύρω από τη λίμνη κατοικήθηκε από τα προϊστορικά χρόνια.
Η σημερινή πόλη της Καστοριάς είναι κτισμένη πάνω στη χερσόνησο της λίμνης και συνεχώς επεκτείνεται προς τη στεριά σε βορειοδυτική κατεύθυνση. Στη θέση της υπήρχε η αρχαία πόλη Κήληθρον, που αφού πέρασε στα χέρια των Ρωμαίων, καταστράφηκε τελείως το 395μ.Χ. από τους Ούννους ή το 480μ.Χ από τους Οστρογότθους, σύμφωνα με δύο διαφορετικές εκδοχές. Στη θέση της έκτισε νέα πόλη ο Ιουστινιανός. Κατά τη διάρκεια των επόμενων αιώνων, πέρασε στα χέρια πολλών και διαφόρων κατακτητών και τέλος στα χέρια των Οθωμανών μέχρι το 1912 που απελευθερώθηκε και ενσωματώθηκε στην Ελλάδα. Στη διάρκεια της τουρκοκρατίας η μεγάλη άνθηση της κατασκευής και εμπορίας γουναρικών απέφερε μεγάλο πλούτο. Κατά την επανάσταση του 1821 δεν πήρε μέρος. Αντίθετα είχε ενεργό ρόλο στη διάρκεια του Μακεδονικού Αγώνα στις αρχές του 20ου αι. Ο πλούτος από τη γούνα στόλισε την πόλη με σπουδαία αρχοντικά του 17ου, 18ου και 19ου αι. Η Βυζαντινή και μεταβυζαντινή περίοδος τη στόλισε με μοναδικούς ναούς. Όσα από αυτά τα μνημεία (κοσμικά και θρησκευτικά) σώζονται αποτελούν και τα αξιοθέατα της πόλης. Δυστυχώς, όπως όλες οι πόλεις αυτού του έρμου τόπου, έπεσε και αυτή θύμα της αντιπαροχής. Το αποτέλεσμα της είναι σήμερα οι άχαρες πολυκατοικίες σε όλη την έκταση της πόλης. Ευτυχώς πριν λίγες δεκαετίες έγινε μια προσπάθεια «να σώσουν οτιδήποτε κι αν σώζεται» και έτσι σήμερα η πόλη έχει να δείξει αρκετά πράγματα ακόμα.
Βάλαμε κάτω το χάρτη της πόλης και χαράξαμε πορεία. Σκοπός να δούμε (απ’ έξω μόνο όπως αποδείχτηκε) τα βασικά αξιοθέατά της. Από τους πάνω από 60 Βυζαντινούς και Μεταβυζαντινούς ναούς είδαμε γύρω στους 10. Σύμφωνα με τον οδηγό μας οι τρεις από αυτούς έπρεπε να είναι ανοικτοί και επισκέψιμοι. Δυστυχώς ένας μόνο ήταν ανοικτός. Απλά δεν ήξερα πως έπρεπε να επικοινωνήσω με το Βυζαντινό Μουσείο για να κλείσω ραντεβού με τον φύλακα (!!!). Δεν πειράζει. Άλλη φορά.
Πρώτη στάση στην πλατεία Ομόνοιας. Εκεί υπάρχουν 3 ναοί.
Ο Μεταβυζαντινός Άγιος Ιωάννης της Ομόνοιας,
ο Άγιος Νικόλαος Κασνίτση του 12ου αι. και στην νοτιοανατολική άκρη, στο δρόμο που πάει στον Ναό των Ταξιαρχών
ο τρίτος, βυζαντινός κι αυτός, οι Άγιοι Τρεις. Περάσαμε και από τους τρεις, βγάλαμε αρκετές φωτογραφίες και πήραμε το δρόμο για τους Ταξιάρχες Μητροπόλεως.
Βυζαντινός ναός του 10ου αι. κοντά στην Μητρόπολη, έχει πολύ καλές, αν και φθαρμένες, τοιχογραφίες στην πρόσοψη.
Γυρίσαμε στην πλατεία. Λίγες δεκάδες μέτρα βορειότερα, στο τέλος ενός μικρού ανηφορικού δρομάκου, βρίσκεται ένα πλάτωμα, ανάμεσα σε πολυκατοικίες. Είναι το ψηλότερο σημείο της πόλης. Η Βυζαντινή Ακρόπολη!
Υπολείμματα από τα τείχη βρίσκονται ένα γύρω. Στη μέση του πλατώματος, ανάμεσα σε παρκαρισμένα αυτοκίνητα βρίσκεται το «σύμβολο» της πόλης.
Η Παναγία η Κουμπελίδικη. Υπέροχος ναός του 10ου αι. με ένα κυλινδρικό και αρκετά υπερυψωμένο τρούλο (κουμπέ) από τον οποίο και πήρε και το προσωνύμιο της. Μερικά «σπαράγματα» από τοιχογραφίες κοσμούν την πρόσοψη Πολύ εντυπωσιακή είναι η δομή της με τις συνεχώς εναλλασσόμενες σειρές από πέτρες και τούβλα που σχηματίζουν ωραία γεωμετρικά σχέδια. Υπέστη μεγάλες καταστροφές από τον βομβαρδισμό το 1940 και αναστηλώθηκε εννιά χρόνια αργότερα. Η κατασκευή της είναι τέτοια που της δίνει μια μοναδική «χάρη». Τι όμορφος ναός!! Δίκαια αποτελεί το σύμβολο μιας τόσο όμορφης πόλης!
Από το πλάτωμα μερικά σκαλιά οδηγούν χαμηλότερα στον μεταβυζαντινό ναό των Αγίων Αναργύρων Γυμνασίου (λόγω του Γυμνασίου που βρίσκεται παρά δίπλα).
Η πρώτη ομάδα των ναών που είχαμε σχεδιάσει να δούμε μας ικανοποίησε με το παραπάνω και, σχετικά κουρασμένοι, αποφασίσαμε να κατέβουμε στη λίμνη, στην περιοχή της παραδοσιακής συνοικίας Ντολτσό, για να πιούμε ένα καφέ, δίπλα στη λίμνη.
Κάτσαμε αρκετά, απολαμβάνοντας τις ηλιόλουστες εικόνες γύρω μας. Ήπιαμε τον καφέ μας, ξεκουραστήκαμε και αφού πήρα τηλέφωνο να μάθω τις ώρες λειτουργίας του Οικομουσείου στο Δισπηλιό, αποφασίσαμε να κάνουμε μια καλή βόλτα στο Ντολτσό, μιας και είχαμε ώρα.
Στεγάζεται στο αρχοντικό Νεράντζη-Αϊβάζη. Οι διάφορες πηγές δεν συμφωνούν για το πότε κατασκευάζεται. Άλλες αναφέρουν τον 17ο και άλλες τα τέλη του 18ου αι. Με κάτοψη σχήματος Π έχει τρεις ορόφους. Το ισόγειο χρησίμευε σαν αποθηκευτικός χώρος. Ο 1ος όροφος (μετζοπάτωμα) συγκέντρωνε τις καθημερινές δραστηριότητες της οικογένειας και ο 2ος είχε τις κρεβατοκάμαρες και
τα δωμάτια υποδοχής και εκδηλώσεων. Σήμερα διατηρεί την παλιά του επίπλωση στο μεγαλύτερο μέρος του και μέρος των τοιχογραφιών που είχε κάποτε. Εντυπωσιακά είναι τα ξυλόγλυπτα έπιπλα, τα ντουλάπια και τα ταβάνια,
τα πολύ όμορφα τζάκια αλλά κυρίως τα βιτρό, αποκατεστημένα σήμερα μετά από τις ζημιές που έπαθαν στη διάρκεια των βομβαρδισμών του 1940. Στην αυλή που είναι στη νότια πλευρά, προς τη λίμνη, είναι από τη μια το μαγεριό, απέναντί του το πηγάδι και ανάμεσά τους,
κάτω από στέγαστρο, η βάρκα. Το σπίτι έβλεπε στη λίμνη και η βάρκα ήταν απαραίτητη. Ξεχωριστά κομμάτια του Μουσείου είναι τα μικρά έλκηθρα, οι «σάνιες», με τα κομμάτια κόκαλου από ζώο, για να γλιστράει καλύτερα στον πάγο όταν πάγωνε η λίμνη,
η ειδική ραπτομηχανή για το ράψιμο της γούνας
και οι δύο κλειδαριές των Βυζαντινών χρόνων από τις πύλες του Βυζαντινού κάστρου. Πρόκειται για ένα μουσείο που διαφέρει από τα συνήθη του είδους του, μιας και αναπαριστά την καθημερινή ζωή μιας άλλης εποχής. Βέβαια μιας πλούσιας οικογένειας. Με τους απλούς, φτωχούς ανθρώπους τα πράγματα σίγουρα ήταν πολύ διαφορετικά.
Η συνέχεια έφερε τα βήματά μας στην πλατεία της συνοικίας. Από αυτή ξεκινούν ακτινωτά λιθόστρωτα στενάκια με πλήθος Καστοριανών αρχοντικών, αλλά και εκκλησίες. Μερικά παλιά και όμορφα κτίρια βρίσκονται και μέσα στην πλατεία. Υπάρχουν και κάποια σύγχρονα αλλά χτισμένα σαν ντόπια αρχοντικά Ένα τέτοιο βρίσκεται στη βόρεια πλευρά της και είναι ένα σχολείο!! Πολύ όμορφο κτίριο!
Στη δυτική πλευρά είναι ο μεταβυζαντινός ναός του Αγίου Ανδρέα Καρύβη.
Από την ίδια πλευρά ξεκινάει ένα στενάκι στα αριστερά του οποίου βρίσκεται
άλλη μια μεταβυζαντινή εκκλησία, ο Άγιος Νικόλαος Καρύβη. Ήταν η μοναδική που βρήκαμε ανοικτή. Φτωχή σε τοιχογραφίες αλλά με ένα αξιόλογο ξυλόγλυπτο και επίχρυσο τέμπλο. Φυσικά δεν έχασα ευκαιρία να βγάλω κάμποσες φωτογραφίες. Λίγο παρακάτω, στον ίδιο δρόμο, στην γωνία βρίσκεται ένα ακόμα από τα πιο αξιόλογα αρχοντικά.
Το Αρχοντικό των Αδελφών Εμμανουήλ. Φρουριακής αρχιτεκτονικής με εμφανή τοιχοποιία στο ισόγειο και εξώστες (σαχνισιά) από τσασμα (κατασκευή από ξύλινους πήχεις και ασβεστοκονίαμα) στους ορόφους. Σήμερα στεγάζει το Ενδυματολογικό Μουσείο.
Είχε φτάσει όμως η ώρα να πάμε στο Δισπηλιό.
Λίγη προϊστορία!
7 χιλιόμετρα νότια της πόλης βρίσκεται το παραλίμνιο χωριό Δισπηλιό, προικισμένο με το προνόμιο να αντικρίζει την όμορφη πόλη να καθρεφτίζεται στα νερά της λίμνης! Ήταν στη δεκαετία του 1930, όταν ο καθηγητής Κεραμόπουλος ανακάλυπτε ένα ακόμα «προνόμιο» του χωριού αυτού. Και αυτή τη φορά πρόκειται για ανεκτίμητη «προίκα». Βρήκε στην όχθη της λίμνης τους πάσσαλους που στήριζαν τις καλύβες ενός πανάρχαιου οικισμού. Πέρασαν περίπου 60 χρόνια για να αρχίσει η συστηματική ανασκαφή από τον καθηγητή της Προϊστορικής Αρχαιολογίας του ΑΠΘ, Γ. Χ. Χουρμουζιάδη και την ομάδα του. Η ανασκαφή έφερε στο φως έναν από τους αρχαιότερους λιμναίους οικισμούς της Ευρώπης. Η χρονολόγηση έδειξε οικισμό του 5500 π.Χ.!! Οι «καλύβες» που απάρτιζαν τον οικισμό ήταν φτιαγμένες στην όχθη αλλά και πάνω σε πάσσαλους χωμένους στο λασπώδη βυθό, μέσα στο νερό. Οι άνθρωποι αυτοί της λίθινης εποχής ζούσαν με την καλλιέργεια της γης και το ψάρεμα, χωρίς να έχουν εγκαταλείψει και τις συνήθειες των προγόνων τους, της παλαιολιθικής εποχής, το κυνήγι και τη συλλογή καρπών, όπως δείχνουν τα λίθινα όπλα που βρέθηκαν. Οι διαβρωμένοι πάσσαλοι, τα λίθινα και κοκάλινα εργαλεία, τα θραύσματα των αγγείων, δείχνουν ξεκάθαρα πως αντιμετώπιζαν δυναμικά τις περιβαλλοντικές προκλήσεις.
Οι ανασκαφείς ανέσυραν από τη λάσπη πλήθος σπουδαίων αντικειμένων, έργων του μακρινού εκείνου πρόγονου που έζησε και δημιούργησε 7.500 χρόνια πριν την εποχή μας. Έργα από πέτρα, από οστά ζώων, πήλινα αλλά και από ξύλο (η λάσπη έπαιξε σπουδαίο ρόλο εδώ, διατηρώντας τα σε καλή σχετικά κατάσταση). Όλα σπουδαίοι μάρτυρες ενός τρόπου ζωής τόσο μακρινού! Από όλα αυτά τα σπουδαία ευρήματα κάποια φαίνεται να έχουν μεγαλύτερη ακόμα σημασία, μιας και δείχνουν τις δραστηριότητες πολιτισμού των προϊστορικών εκείνων ανθρώπων. Φτιάχνει πήλινα εδώλια , στολίζει με γραμμές και χρώματα τα αγγεία του, κρεμά στο λαιμό του «κοσμήματα» από όστρακα ή χάντρες, «παίζει μουσική» (!!!!) και ίσως προσπαθεί να επικοινωνήσει γραπτά (!!!!!!). Τρεις κοκάλινες φλογέρες βρέθηκαν, μάρτυρες της προσπάθειας για παραγωγή μουσικού ήχου και μια ξύλινη πινακίδα με επαναλαμβανόμενα χαράγματα που, παρόλες τις επιφυλάξεις των ειδικών, πιθανά να πρόκειται για «γραφή»! Μια «γραφή» που χρονολογείται με βεβαιότητα το 5260 π.Χ.!!
Τα ευρήματα τα βλέπει κανείς στο Μουσείο που έχει δημιουργηθεί στο χωριό (δυστυχώς κλειστό την ώρα που πήγαμε εμείς), ενώ σε χώρο κοντά στην ανασκαφή εγκαινιάστηκε το 2000 το Οικομουσείο.
Σε ένα χώρο στην όχθη της λίμνης κατασκεύασαν μερικές καλύβες, άλλες με τετράγωνη κάτοψη και άλλες με κυκλική, αναπαριστώντας τον λιμναίο οικισμό που βρήκαν εκεί κοντά. Ορισμένες από τις καλύβες βρίσκονται στη στεριά και ορισμένες πάνω σε πασσάλους μέσα στο νερό.
Δύο μονόξυλα, τύπου πιρόγας, πλεούμενα συμπληρώνουν την εικόνα του οικισμού. Έχουν χρησιμοποιηθεί υλικά από το γύρω περιβάλλον στην προσπάθεια να γίνει όσο το δυνατό πιστή αναπαράσταση.
Οι καλύβες έχουν «εξοπλισθεί» με σκεύη, κυρίως από πηλό, και εργαλεία φτιαγμένα από ξύλο, πέτρα, κόκαλο αλλά και καλάμι. Στο κέντρο κάθε καλύβας υπάρχει μια μικρή εστία. Ομολογώ πως η αναπαράσταση είναι πολύ πειστική και σε κάνει να νοιώσεις, έστω και υποτυπωδώς, λίγο σαν επισκέπτης προϊστορικών προγόνων. Σε συνδυασμό με την σύντομη, περιεκτική και κατατοπιστικότατη ξενάγηση, αισθάνθηκα τυχερός που σε αυτόν τον μίζερο τόπο γίνονται ακόμα τόσο σπουδαία πράγματα. Εύχομαι σε αυτούς τους σπουδαίους ερευνητές καλή δύναμη και καλή συνέχεια στο τόσο απαραίτητο έργο τους!
Φεύγοντας από το χώρο του Οικομουσείου, κάτσαμε λίγο έξω από το χωριό, σε μια βρύση με σκιά και δροσιά να κολατσίσουμε.
Η συνέχεια είχε λίγο περιπέτεια, λίγο άσκοπες βόλτες και αποτυχία στο να βρούμε τον επόμενο στόχο μας. Που δεν ήταν άλλος από το χωριό Νόστιμο με τα ευρήματα από το Απολιθωμένο Δάσος της περιοχής. Αν και η ώρα ήταν πολύ περασμένη για να βρούμε κάτι ανοικτό, εμείς ξεκινήσαμε. Στο Άργος Ορεστικό πήραμε λάθος δρόμο και βρεθήκαμε αλλού γι αλλού! Έπρεπε να γυρίσουμε στο Άργος και έτσι αποφασίσαμε να το αφήσουμε κι αυτό για την επόμενη επίσκεψη. Τελικά έχουν μαζευτεί πολλά που αφήσαμε (και θα έβγαιναν ακόμα περισσότερα τις επόμενες μέρες) και μια ακόμα βόλτα στα βορειοδυτικά επιβάλλεται.
Ο «γίγαντας» Άγιος που δεν είδαμε!
Πριν 31 χρόνια θυμάμαι μια επίσκεψη που είχα κάνει σε ένα χωριό κοντά στην Καστοριά. Ομορφοκκλησιά το όνομα του. Αιτία εκείνης της επίσκεψης ήταν ο Ναός του Αγίου Γεωργίου και σε ότι υπάρχει μέσα σ’ αυτόν. Οι μνήμες όμως με τα χρόνια κάπως ξεθώριασαν και σκέφτηκα πως μια επίσκεψη τώρα δεν θα ήταν άσκημη. Ήξερα βέβαια πως μεσημεριάτικα δεν είχαμε ελπίδα να είναι κάποιος εκεί να μας δείξει το Ναό. Ήταν όμως βολικό να πάμε από εκεί που είχαμε φτάσει, λόγω του λάθος δρόμου που είχαμε πάρει. Η πορεία μέσα από καταπράσινους λόφους και λαγκάδια ήταν πανέμορφη. Όπως πανέμορφο είναι και το μικρό χωριό στο οποίο και φτάσαμε. Ο Ναός δεσπόζει σε μικρό ύψωμα, μέσα στο χωριό.
Βυζαντινός του 13ου αι. είναι πολύ καλοφτιαγμένος, καλοσυντηρημένος και επιβλητικός! Αν και στην μικρή μεταλλική αυλόπορτα στην κορυφή της σκάλας υπήρχε το τηλέφωνο του ιερέα προκειμένου να μας ανοίξει, το ακατάλληλο της ώρας με απέτρεψε από το να τηλεφωνήσω. Έτσι περιοριστήκαμε στο εξωτερικό του ναού που είναι κι αυτός υπέροχος. Θυμάμαι πως μέσα, εκτός των σπουδαίων τοιχογραφιών έχει και κάτι το μοναδικό. Ένα ολόσωμο ξύλινο ανάγλυφο του Αγίου ύψους σχεδόν 3 μέτρων (!!!!!!!!!). Άλλο ένα αξιοθέατο για την επόμενη!!
Κονσέρτο για ένα καφέ, πολλά νερά και υπέροχη θέα !
Το απόγευμα είχε αρχίσει να προχωρεί για τα καλά και η ανάγκη για ένα καφέ είχε αρχίσει να γίνεται επιτακτική. Θέλαμε όμως να είναι ένας καφές με θέα! Που καλύτερα από τον Απόσκεπο! Χωριό καταπράσινο, πάνω στον παλιό δρόμο Καστοριάς Φλώρινας, έχει ένα μοναδικό προνόμιο.
Έχεις όλη την Καστοριά και τη λίμνη της «πιάτο»! Που θα βρίσκαμε καλύτερο μπαλκόνι για τον καφέ μας; Στην πλατεία λοιπόν του χωριού με νερά να τρέχουν από μια ντουζίνα βρύσες, κάτσαμε και απολαύσαμε έναν ελληνικό καφέ μούρλια! Ήταν τόση η ηρεμία και τόσο όμορφες οι εικόνες που δεν σου έκανε καρδιά να φύγεις.
Βυζαντινής Ιστορίας συνέχεια!
Ήταν σχετικά νωρίς σαν φύγαμε και κατεβήκαμε για άλλη μια φορά στην πόλη να δούμε (απ’ έξω) άλλους δυο ναούς από τους τόσους της πόλης. Πρόκειται για δύο από τους αρχαιότερους της Καστοριάς χτισμένους κοντά ο ένας στον άλλο ανάμεσα στις δύο παραδοσιακές συνοικίες, το Ντολτσό και το Αποζάρι.
Πρώτα ο Άγιος Στέφανος. Ναός του 9ου αι. με σπουδαίες τοιχογραφίες (η Δευτέρα Παρουσία είναι η αρχαιότερη σε όλο τον Ελλάδικό χώρο) και η μοναδική στην Καστοριά με γυναικωνίτη. Φυσικά από όλα αυτά εμείς δεν είδαμε τίποτα. Περιοριστήκαμε στα απ’ έξω.
Όπως απ’ έξω είδαμε και τον άλλο σπουδαίο ναό των Αγίων Αναργύρων. Αυτός πρέπει να χτίστηκε στα τέλη του 10ου ή αρχές του 11ου αι. Από τη μια μεριά και την άλλη, αλλά και από πάνω από την κύρια είσοδο έχει εξωτερικά τοιχογραφίες σχετικά φθαρμένες. Οι μαρμάρινες παραστάδες και τα υπέρθυρα και στις δύο πόρτες είναι ανάγλυφα και στην τοιχοποιία σχηματίζονται διάφορα σχέδια με τα τούβλα, όπως «γράμματα», ήλιοι δέντρα, ρόμβοι κ.ά. Πραγματικά σπουδαίο μνημείο!
Σουρούπωνε, ο ορίζοντας είχε αρχίσει να βάφεται στις αποχρώσεις του κόκκινου και εμείς γεμάτοι και «κουρασμένοι» από τις τόσες εικόνες, καταλήξαμε στην αρχή της νότιας πλευράς της πόλης για να φάμε. Επιλέξαμε κάτι παραδοσιακά ελληνικό. Πιττόγυρα!!!! Μια δροσερή μπυρίτσα και το δείπνο ήταν πλήρες.
Στο ξενοδοχείο χαλαρώσαμε και πριν από τον ύπνο, που και απόψε θα ήταν βαθύς, προσπάθησα να τακτοποιήσω μέσα μου όλα αυτά που είδα. Οι εικόνες από το φυσικό περιβάλλον δεν ήταν τόσες πολλές αλλά πέρασαν μπροστά από τα μάτια μας, χιλιάδες χρόνια ιστορίας, μέσα σε μια μέρα. Άλλωστε αυτό είναι ένα από τα μεγάλα πλεονεκτήματα αυτού του τόπου. Η μεγάλη αυτή ποικιλία, ιστορική και πολιτιστική! Καλή σας νύχτα πρόγονοι όλων των εποχών!!
Περισσότερες φωτογραφίες: https://picasaweb.google.com/107507909249596776992/WMacedonia152052012
Τα κομμάτια του βίντεο που αφορά τις δύο πρώτες μέρες:
Μέρος 1ο-α
Το ταξίδι μας συνεχίζεται: Δυτική Μακεδονία. Β΄ Το τρίγωνο του νερού!
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου