Μάθημα Κρητικής Ιστορίας!

Κρήτη μου, όμορφο νησί, κλειδί του Παραδείσου! Μέρος 5ο

(Συνέχεια από Στο Μουσείο και το «Θαλασσόκοσμο»…για δροσιά!)

 

3 Ιουλίου 2017

Σήμερα δεν κάναμε μπάνιο. Η θερμοκρασία το πρωί ήταν αρκετά ψηλή. Λίγο πριν το μεσημέρι, κατεβήκαμε στο Ηράκλειο. Το μελτέμι άρχισε, η θάλασσα φουρτούνιασε και η κάψα άρχισε να υποχωρεί.

Πήγαμε στο Ιστορικό Μουσείο Κρήτης, ένα από τα πιο ενδιαφέροντα μουσεία που έχω δει ποτέ. Από το τέλος της Ρωμαιοκρατίας μέχρι και τον 20ο αι, ξεδιπλώνεται η ιστορία του μαρτυρικού νησιού σε τρεις ορόφους. Ο τρόπος της παρουσίασης είναι εξαιρετικός με κατατοπιστικότατες πινακίδες. 

Σύμφωνα με την ιστοσελίδα του Μουσείου η έκθεση αναπτύσσεται θεματικά στις εξής ενότητες:

Εισαγωγή στο Μουσείο

[…]Χώρος προσανατολισμού του επισκέπτη σε αυτή τη μακρά περίοδο συναρπαστικών μεταβολών, η εισαγωγική αίθουσα του Μουσείου προσφέρει βασικές πληροφορίες για τις μεγάλες ιστορικές φάσεις της Κρήτης αξιοποιώντας

αντικείμενα,

χάρτες, βιβλία […]

Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στην περίοδο της Ενετικής κυριαρχίας, καθώς τα μνημεία της συγκεκριμένης αυτής εποχής αποτελούν, σήμερα ακόμη, σημεία αναφοράς για την επίσκεψη του νησιού.

Ειδικά για το Ηράκλειο, τη βενετσιάνικη Κάντια, μια εντυπωσιακή μακέτα έκτασης 15 περίπου τετραγωνικών μέτρων, αναπαριστά υπό κλίμακα 1:500 την πόλη στα μέσα του 17ου αιώνα, λίγο πριν την οθωμανική επίθεση.[…].

Κεραμικά

Τα κεραμικά αντικείμενα συνιστούν για μια μεγάλη περίοδο της ιστορίας του ανθρώπου αξιόλογες μαρτυρίες

της καθημερινότητας αλλά και της οικονομικής, τεχνολογικής και καλλιτεχνικής δραστηριότητας κάθε περιόδου.

[…]Η Συλλογή Κεραμικών του Ιστορικού Μουσείου Κρήτης εκτίθεται σε ξεχωριστή αίθουσα […].

Ο επισκέπτης έχει τη δυνατότητα να παρατηρήσει την εξελικτική πορεία της κεραμικής, από τα άβαφα και αδιακόσμητα σκεύη των πρώτων βυζαντινών αιώνων

στην επικράτηση της τεχνικής της εφυάλωσης

και στα εξαιρετικά πολυτελή σκεύη της βενετσιάνικης περιόδου που ξεχωρίζουν για την ποιότητα και την πλούσια διακόσμησή τους.

Παράλληλα με τα προϊόντα της τοπικής παραγωγής, στην έκθεση παρουσιάζονται και χαρακτηριστικά δείγματα κεραμικής που εισήχθησαν στην Κρήτη και μαρτυρούν την επικοινωνία του νησιού με Δύση και Ανατολή σε όλες τις περιόδους,

όπως για παράδειγμα τα κεραμικά σκεύη majolica, εισηγμένα από την Ιταλία κατά την βενετσιάνικη περίοδο,

και στην οθωμανική περίοδο, ένα πιάτο τεχνοτροπίας Iznik.

Γλυπτά

Ξεκινώντας από χαρακτηριστικά κιονόκρανα των πρώτων χριστιανικών αιώνων (4ος-5ος) η Συλλογή  των Γλυπτών του Ιστορικού Μουσείου Κρήτης διαρθρώνεται χρονολογικά

(και στο YouTube https://www.youtube.com/watch?v=-xEnBL86Nqw)

ως το τέλος της βενετσιάνικης περιόδου (μέσα 17ου αι.). Στο πλαίσιο της χρονολογικής αυτής διάταξης

έχουν οργανωθεί επιμέρους θεματικές ενότητες

όπως εκκλησιαστική

και αστική αρχιτεκτονική, γλυπτική για δημόσια και ιδιωτική χρήση, οι οποίες προσφέρουν στον επισκέπτη ποικίλες πληροφορίες για την κρητική κοινωνία και τις συνθήκες διαβίωσης του πληθυσμού. Λίθινα και μαρμάρινα αρχιτεκτονικά γλυπτά,

επιτύμβιες επιγραφές, ανάγλυφα οικόσημα και σύμβολα κοσμικής ή θρησκευτικής εξουσίας αφηγούνται την ιστορία της μεσαιωνικής Κρήτης […].

Μεταξύ των εκθεμάτων διακρίνονται δύο εντυπωσιακά ψηφιδωτά από την περιοχή της Χερσονήσου. Οι μετόπες του κτιρίου της Λότζιας στο Ηράκλειο (αρχές 17ου αι.), επιγραφές από τα τείχη όπου αποτυπώνεται η αγωνία του πολέμου και το μεγάλο μαρμάρινο μετάλλιο που κάποτε κοσμούσε την Πύλη του Αγίου Γεωργίου στην ίδια πόλη κυριαρχούν στην ενότητα της βενετσιάνικης περιόδου.

Ιδιαίτερη αναφορά γίνεται στην εβραϊκή κοινότητα μέσα από τις λίγες επιγραφές που διασώθηκαν από το κτίριο της Συναγωγής και το νεκροταφείο.

Σε ξεχωριστή ενότητα παρουσιάζονται επιλεγμένα δείγματα οικοσήμων της ίδιας εποχής, με τα ίχνη των εθνοτικών κοινοτήτων του νησιού. Διάσπαρτα είναι, επιπλέον, στους χώρους της Γλυπτοθήκης χαρακτηριστικά παραδείγματα δεύτερης χρήσης των αντικειμένων, όπως η περίπτωση της ανάγλυφης ψευδοσαρκοφάγου που μετατράπηκε σε δεύτερο χρόνο σε κρήνη.

Νομισματική συλλογή

[…] Η παρουσίαση των νομισματικών αντικειμένων γίνεται με ευρηματικό τρόπο σε ειδικές θυρίδες – φινιστρίνια,

ενώ σε συμπληρωματικές προθήκες εκτίθενται νομισματικά σύνολα («θησαυροί») σε συνδυασμό με συναφές αρχειακό και εποπτικό υλικό (έγγραφα, χάρτες κ.ά.).[…]

Βυζαντινή και Μεταβυζαντινή τέχνη

Η βυζαντινή τέχνη […]απoτέλεσε έναν από τους κύριους άξονες της καλλιτεχνικής δραστηριότητας στον Ελλαδικό χώρο ακόμα και μετά την κατάρρευση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας τον 15ο αιώνα.

[…]Ο επισκέπτης παρακολουθώντας για παράδειγμα την εξέλιξη της ζωγραφικής (σπαράγματα τοιχογραφιών και φορητές εικόνες) αντιλαμβάνεται τη δυναμική συνύπαρξη του εγχώριου ορθόδοξου πληθυσμού με Βενετούς και Οθωμανούς κυρίαρχους.

[…]Παράλληλα στην έκθεση, προβάλλονται ποικίλα σύνολα έργων μικροτεχνίας[…].

 

El Greco

Κορυφαία εκθέματα του Ιστορικού Μουσείου Κρήτης αποτελούν τα δύο μοναδικά έργα του Ελ Γκρέκο που εκτίθενται στην Κρήτη: 

Η Άποψη του Όρους και της Μονής Σινά (1570) και

η Βάπτιση του Χριστού (1569).[…]

Οι Εικόνες της Συλλογής Ζαχαρία Πορταλάκη, 15ος -20ός αιώνας

Τον Μάιο του 2014 η Εταιρία Κρητικών Ιστορικών Μελετών έγινε αποδέκτης της γενναιόδωρης προσφοράς από τον Ζαχαρία Πορταλάκη εξήντα πέντε φορητών εικόνων (15ου - αρχών 20ού αιώνα). Τα έργα της Δωρεάς, που εκτίθενται πλέον μόνιμα στο Ιστορικό Μουσείο Κρήτης,

προέρχονται από έναν ευρύ γεωγραφικό χώρο –την Κρήτη, τα Επτάνησα, την ηπειρωτική Ελλάδα, τα Βαλκάνια

και τη Ρωσία–[…]

Οθωμανική και νεότερη περίοδος

Δύο φαινόμενα «σημαδεύουν βαθιά» την ιστορία της Κρήτης κατά την περίοδο της Οθωμανικής κυριαρχίας (μέσα 17ου – αρχές 20ού αιώνα). Το πρώτο είναι οι μαζικοί εξισλαμισμοί που ακολούθησαν την οθωμανική κατάκτηση, διαμορφώνοντας για πρώτη φορά μετά από οκτώ αιώνες μια πολυάριθμη και ισχυρή μη χριστιανική θρησκευτική πληθυσμιακή ομάδα στο νησί, αυτή των μουσουλμάνων. Το δεύτερο είναι η ανάπτυξη της εθνικής συνείδησης των κατοίκων, πρωτίστως των χριστιανών. Στο Ιστορικό Μουσείο Κρήτης η περίοδος της Οθωμανικής κυριαρχίας αναπτύσσεται, συνεπώς, σε δύο ενότητες- αίθουσες.

Στην πρώτη παρουσιάζεται η πρώιμη φάση της με αντικείμενα από την κοσμική και θρησκευτική ζωή (τοιχογραφίες, επιγραφές,

αρχιτεκτονικά μέλη από μουσουλμανικά θρησκευτικά ιδρύματα, έγγραφα και μικροαντικείμενα) που σκιαγραφούν κυρίως τη μουσουλμανική παρουσία στο νησί.

Η δεύτερη ενότητα εστιάζει στην περίοδο της ανάπτυξης της εθνικής συνείδησης και του επαναστατικού αναβρασμού κατά τον 19ο αιώνα, που καταλήγει στην Ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα το 1913.

Πλούσιο ιστορικό υλικό -σημαίες, λάβαρα, όπλα, έγγραφα, αντικείμενα καθημερινής χρήσης, έπιπλα, προσωπογραφίες, φωτογραφίες- αφηγείται την επαναστατική δράση και την καθημερινότητα της εποχής. […].

Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος

Σε μια «ανήσυχη» έκθεση, όπως αρμόζει σε μια ταραγμένη περίοδο της νεότερης ιστορίας, παρουσιάζεται η εμπλοκή της Ελλάδας και ειδικότερα της Κρήτης στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. […].

Στην έκθεση παρεμβάλλεται ως ιδιαίτερη ενότητα το γραφείο, η βιβλιοθήκη και προσωπικά αντικείμενα του κρητικού τραπεζίτη και πολιτικού Εμμανουήλ Τσουδερού που διετέλεσε  Πρωθυπουργός της Ελλάδας κατά τη Μάχη της Κρήτης και ακολούθως στην εξόριστη ελληνική κυβέρνηση της Μέσης Ανατολής[…].

Νίκος Καζαντζάκης

«…Θα δόσω εφχαρίστως για το Μουσείο …ό,τι πολύτιμο έχω που να σχετίζεται με τη μακρόχρονη, επίπονη πνευματική μου ζωή. Να σωθεί έτσι το κελί, όπου τόσα χρόνια δούλεψε ένας Καστρινός πνευματικός εργάτης…» (επιστολή Ν. Καζαντζάκη προς την ΕΚΙΜ στις 9 Ιανουαρίου 1957).

Με αυτά τα λόγια ο συγγραφέας του Αλέξη Ζορμπά ανακοίνωσε στην Εταιρία Κρητικών Ιστορικών Μελετών την πρόθεσή του να δωρίσει στο Ιστορικό Μουσείο Κρήτης προσωπικά του αντικείμενα και αρχειακό υλικό, λίγους μήνες πριν το θάνατο του.

Η Συλλογή Νίκου Καζαντζάκη περιλαμβάνει το γραφείο του κρητικού συγγραφέα από το σπίτι του στην Αντίμπ της Γαλλίας, με τη βιβλιοθήκη, τα αυθεντικά έπιπλα και τα προσωπικά του αντικείμενα, χειρόγραφα των έργων του

και αρκετές από τις πρώτες εκδόσεις των βιβλίων του σε πολλές γλώσσες[…].

  

Εθνογραφική συλλογή

Η Εθνογραφική Συλλογή της Εταιρίας Κρητικών Ιστορικών Μελετών περιλαμβάνει αντιπροσωπευτικά αντικείμενα του 19ου και του 20ού αιώνα περισυλλεγμένα από διάσπαρτους οικισμούς του νησιού, ειδικότερα της ανατολικής και της κεντρικής Κρήτης.

[…]Οι κάτοικοι της υπαίθρου βιώνουν το χρόνο συλλογικά και δεν υπάρχει διαχωριστική γραμμή ανάμεσα στον εργάσιμο και τον ελεύθερο χρόνο. H αλλαγή των εποχών υπαγορεύει την ενασχόληση τους με πολλές, παράλληλες, παραγωγικές εργασίες, ενώ ο κοινωνικός χρόνος ορίζεται κυκλικά με βάση τις σημαντικές στιγμές της ανθρώπινης ζωής, τη γέννηση, τη βάφτιση, το γάμο, τις θρησκευτικές γιορτές,

τα πανηγύρια, τον θάνατο.

Στην Εθνογραφική Συλλογή του ΙΜΚ δίνεται έμφαση στην αγροτική ζωή του νησιού μέσω των παραγωγικών διαδικασιών

(κτηνοτροφία, καλλιέργεια της ελιάς, του αμπελιού και του σταριού) και των σημαντικών σταθμών της ανθρώπινης ζωής

(γέννηση, βάφτιση,

γάμος). Οι δραστηριότητες των ανθρώπων συνδέονται στενά με το φυσικό τους περιβάλλον και τον χώρο στον οποίο διαδραματίζονται

(λαϊκή αρχιτεκτονική - αναπαράσταση του εσωτερικού ενός κρητικού καμαρόσπιτου).[…]

Σε μια αίθουσα είδαμε μια περιοδική έκθεση με έργα του Γιάννη Σπυρόπουλου, από τη συλλογή Ζαχαρία Πορταλάκη, με τίτλο «Διάλογος με το Αόρατο».

Περάσαμε περίπου 2 επιμορφωτικές και δροσερές ώρες.

Στην έξοδο του μουσείο μας «αποχαιρέτησε» η «Πιετά» του Χρήστου Καπράλου.

 

Μετά την επίσκεψη και μιας και ο αέρας έκανε τα πράγματα ανεκτά, όσον αφορά τις θερμοκρασίες, το κόψαμε με τα πόδια.

Παντού γύρω μας όμορφες τοιχογραφίες από την ομάδα «Τεχνών Έκφρασις». Μέσω της οδού Χάνδακος,

φτάσαμε στα «Λιοντάρια», την πλατεία Ελευθερίου Βενιζέλου με την υπέροχη Κρήνη του Μοροζίνι

και τη Βασιλική του Αγίου Μάρκου (δημοτική πινακοθήκη σήμερα) απέναντι. Είναι η καρδιά της πόλης, με πλήθος ξένων και ντόπιων. Γεμάτη με μαγαζιά για φαΐ και κυρίως καφέ. Εκεί τηλεφώνησα στον Νίκο, που μας έδωσε οδηγίες για να πάμε να τον βρούμε.

Πήραμε την 1821 και σε λίγο τον είδαμε. 30 χρόνια πέρασαν και φυσικά έγιναν πολλά. Με τον Νίκο γνωριζόταν η Σοφία από το Πανεπιστήμιο στα Γιάννενα, αλλά κάναμε παρέα όταν είχε διοριστεί σε κάποιο σχολείο έξω από την Πάτρα. Έμενε στην Πάτρα, όπου ζούσαμε τότε κι εμείς. Πήγαμε κάτω από το γραφείο του και κάτσαμε να φάμε

στον «Καφενέ του Καγιαμπή» ένα υπέροχο μαγαζί. Ήρθε και η Έλενα, η γυναίκα του Νίκου και κάτσαμε πάνω από 2 ώρες. Θυμηθήκαμε παλιά, είπαμε πολλά για το τώρα, φάγαμε υπέροχα και ο Νίκος με πέταξε μέχρι το αυτοκίνητο για να το φέρω να πάρω τη Σοφία. Περάσαμε από μια γειτονιά, που κάποτε ήταν πολύ υποβαθμισμένη.

Και εκεί τοιχογραφίες, με κάποιες να δείχνουν κάποιες από τις παλιές δραστηριότητες, που λάμβαναν χώρα εκεί. Ένας παγοπώλης, μια πόρνη κλπ.

Σήμερα η περιοχή είναι στέκι διασκέδασης με καφέ και ρεμπετάδικα. Ήταν αργά το απόγευμα σαν χωρίσαμε με τους φίλους μας. Γυρίσαμε στο δωμάτιο για ξεκούραση.

Αύριο φεύγουμε για τα Σφακιά. Στο Ηράκλειο είδαμε παλιούς καλούς φίλους, γνωρίσαμε άλλους, είδαμε κάποια από τα αξιοθέατα της πόλης, διαπιστώσαμε πως αυτό το «ασχημόπαπο» της Κρήτης μεταβάλλεται, αν όχι σε «κύκνο», τουλάχιστον σε μια πόλη που μπορεί να δώσει ποιότητα ζωής στους κατοίκους της και αφήσαμε πολλές εκκρεμότητες για άλλο ταξίδι. Νάμαστε καλά να ξανάρθουμε άλλη εποχή.

(το ταξίδι συνεχίζεται Στη «Χώρα των φαραγγιών»! μέρος 1ο)

θα χαρώ να διαβάσω τα σχόλια σας